همه‌ی ما از دوران کودکی در مورد تاثیر مصرف لبنیات بر تراکم استخوان‌ها و بر سلامت کلی بدن چیز‌های زیادی شنیده‌ایم. و همچنین میدانیم که اگر از لبنیات به صورت مرتب استفاده کنیم، اسکلت قوی‌تر و بدن سالمتری خواهیم داشت. البته پزشکان و متخصصان تغذیه، این مطالب را به شکل دیگری بیان می‌کنند. ولی آنچه واضح است این است که نمی‌توان نقش مصرف لبنیات را بر سلامتی انکار کرد. در این مطلب به تاثیر مصرف لبنیات بر تراکم استخوان‌ها می‌پردازیم.
آنچه در این مطلب می‌خوانید...
توده معدنی استخوان چیست؟
توده‌ی معدنی استخوان را معمولا از بررسی و مقایسه‌ی مقدار استخوان انباشته شده در انتهای دوران رشد (اوج رشد توده‌ی استخوانی) و میزان استخوان از دست رفته تعیین می‌کنند. هر فرد در طول دوران زندگی خود باید به سلامت خود در دوران پیری و سالمندی فکر کند و در انتخاب سبک زندگی، نوع تغذیه و مراقبت‌های لازم، توجه کافی را داشته باشد. ساختن استخوان‌هایی قوی، و تشکیل تراکم استخوانی مناسب از دوران جنینی آغاز می‌شود و در دوران کودکی، نوجوانی (سنین رشد) به اوج خود می‌رسد. تغذیه‌ی مناسب در این دوران، بر تراکم توده‌ی استخوانی دوران سالمندی و پیری تاثیر گذار است.
یکی از دلایل اهمیت این موضوع، ثابت شدن تراکم توده‌ی استخوانی بعد از سن ۲۰ سالگی است. شاید اغلب افراد ندانند که که بعد از ۲۰ سالگی تا سنین یائسگی(برای خانم‌ها) و سنین سالمندی برای آقایان، تراکم استخوانی تغییر خاصی نمی‌کند و هر فرد در تمام طول عمر خود، از همان ذخایر استخوانی دوران کودکی و نوجوانی خود استفاده می‌کند.
پوکی استخوان در دوران سالمندی و یائسگی
اما حالا سوال این است که بعد از سن یائسگی، چه اتفاقی برای تراکم استخوان می‌افتد؟ دوران یائسگی بانوان با کاهش سریع میزان استروژن همراه است. کاهش استروژن در سال‌های ابتدایی دوران یائسگی، تراکم بافت استخوانی را سالانه حدود ۳ تا ۵ درصد کاهش می‌دهد. این کاهش در سال‌های بعد به حدود یک درصد در سال می‌رسد. در مورد مردان موضوع کمی متفاوت است. روند کاهش بافت و تراکم استخوانی در مردان کند تر، طولانی تر و به شکل خطی، است. اما مردان نیز از سن ۵۰ سالگی به بعد با پوکی استخوان و مشکلات ناشی از آن روبرو می‌شوند.
شواهد بسیار زیادی وجود دارد که کاهش تراکم استخوانی (انباشته شده در سن رشد) در دوران سالمندی و یائسگی اتفاق می‌افتد و باعث افزایش درصد شکستگی‌های استخوانی، در این سنین می‌شود. در اینجا می‌توان نتیجه گرفت که حجم توده‌ی استخوانی انباشته شده در سنین کودکی و نوجوانی، می‌تواند بر میزان کاهش آن در سنین میانسالی و سالمندی، تاثیر مستقیم داشته باشد. هر چند به اوج رساندن این انباشته، در دوران کودکی، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد به ژنتیک افراد وابسته است اما انتخاب سبک زندگی سالم، ورزش کردن، عدم استفاده از مشروبات الکلی، نوع تغذیه و… می تواند در این مورد کمک کننده باشد.
قطعا انتخاب یک رژیم غذایی سالم و سرشار از پروتئین و کلسیم، می‌تواند در به حداکثر رساندن ذخیره‌ی توده‌ی استخوانی و جلوگیری از کاهش و تحلیل آن در دوران سالمندی، موثر باشد.
چطور توده‌ی استخوانی عالی بسازیم؟
برای ساختن یک تراکم استخوانی قوی و ایده‌ال، باید قبل از تولد، دست به کار شد. دوران بارداری برای شکل گرفتن بافت استخوان ها و توده‌ی بدنی بسیار مهم است. به همین دلیل خانم‌های باردار باید ، مواد غذایی سرشار از کلسیم و ریز مغذی‌ها را (به شکل مصرف لبنیات، سبزیجات برگ سبز، میوه‌ها و حتی مکمل‌های کلسیمی)، در رژیم غذایی خود قرار دهند. این اقدامات تاثیر بسیار مثبتی بر افزایش بافت استخوانی و توده‌ی بدنی نوزادان در حال رشدخواهد داشت، اما به هی وجه کافی نیست. از دوران کودکی تا سنین ۹ سالگی، تامین رژیم غذایی ذکر شده در بالا، برای کودکان نیز ضروری است. ادامه‌ی روند بهبود تغذیه در تمام طول زندگی هر فرد، می‌تواند در ارتقای کیفیت زندگی، در دوران سالمندی موثر باشد.
طی تحقیقات زیاد بر روی کودکان، استفاده از شیر و فرآورده‌های لبنی، بر رشد استخوان‌ها بسیار موثر تشخیص داده شد. عدم مصرف لبنیات در این دوران، خطر کاهش توده‌ی استخوانی، کوتاه قدی، و افزایش احتمال شکستگی استخوان‌ها قبل از دوران بلوغ را حدود ۲.۷ برابر افزایش می‌دهد.
مصرف لبنیات بزرگسالان و تاثیر مصرف لبنیات بر تراکم استخوان‌ها
طبق الگوهای اروپایی، و رژیم‌های تغذیه‌ای ارائه شده در جهت بهبود بافت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان و شکستگی، مصرف ۱۰۰۰میلی گرم کلسیم و ۸۰۰ واحد بین المللی ویتامین D ( ۸۰۰ IU/d) در روز توصیه شده است. مقدار توصیه شده کلسیم در کشور‌های مختلف متفاوت است به طور مثال این مقدار برای زنان یائسه، طبق نظر سازمان پزشکی ایالات متحده ۱۲۰۰، در ژاپن ۶۰۰، در بریتانیا ۷۰۰ و در استرالیا ۱۳۰۰ میلی گرم در روز اعلام شده است.
البته اخیرا از نظریه‌های استفاده‌ی دز مشخص کلسیم در روز، برای بهبود شرایط بافت استخوان‌ها، حمایت نمی‌شود بلکه توصیه‌ها و شواهد علمی اخیر، برای زنان یائسه بین ۵۰ تا ۷۰ سال، مصرف ۱.۰ تا ۱.۲ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن، یا حداقل ۲۰ تا ۲۵ گرم پروتئین در روز است. مصرف این میزان از پروتئین با کیفیت، همراه با مقدار کافی ویتامین D ( ۸۰۰ IU/d) و ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم، در روز در کنار فعالیت‌های ورزشی روزانه و مرتب، از بروز پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن پیشگیری می‌کند. لبنیات به عنوان منبع بسیار غنی،پروتئین، کلسیم،ویتامین D و سایر ریز مغذی‌ها، یک مجموعه‌ی کامل را برای این افراد تشکیل می‌دهند.
هزینه‌های درمان و مراقبت‌های بهداشتی
چیزی که امروزه بیشتر دولت‌ها و جوامع به آن توجه دارند، هزینه‌های درمان و مراقبت‌های بهداشتی ناشی از پوکی استخوان در سالمندان است. در یک تحقیق انجام شده در ایالات متحده، مشخص شد که مصرف مقادیر توصیه شده‌ی لبنیات در رژیم غذایی افراد، باعث صرفه جویی ۵ ساله، حدود ۲۰۹ میلیارد دلاری ( آن هم فقط در بخش مراقبت‌های بهداشتی) می‌شود.
در مطالعات اخیر، بار مالی شکستگی‌های استخوان ناشی از کمبود کلسیم و رژیم غذایی نامناسب، در کشورهایی مثل هلند، فرانسه و سوئد بسیار سنگین برآورد شده است. این هزینه‌ها با بهبود رژیم غذایی و افزایش میزان مصرف لبنیات و کلسیم برای کشور فرانسه حدود ۱۲۹ میلیون یورو و برای کشور سوئد حدود ۳۴ میلیون یورو صرفه جویی اقتصادی به همراه خواهد داشت.
این مساله نه تنها در کشور‌های اروپایی و آمریکایی، بلکه در همه‌ی کشورها، مساله بسیار مهمی است. هزینه‌های درمان سالمندان، سالانه مخارج سنگینی را بر دولت‌ها تحمیل می‌کند. با برنامه‌ریزی‌های طولانی مدت و حساب شده، استفاده از تجارب و روش‌های موفق سایر کشورها و … می‌توان این هزینه‌ها را تا حد قابل قبولی کاهش داد.
سخن آخر
از جمله راه‌حل‌هایی که در کشور ما و در مدت زمان محدودی مورد استفاده قرار گرفت، افزودن شیر رایگان به عنوان تغذیه‌ی رایگان مدارس، به رژیم غذایی کودکان بود. تجربه‌ی کوتاه مدت و گذرایی که شاید می‌توانست در کاهش سوء تغذیه و مشکلات سالمندی، مفید و موثر باشد. گرانی لبنیات در سال‌های اخیر، مصرف این مواد غذایی مهم و ضروری را از سبد خرید خیلی از افراد جامعه حذف کرده است. اما ما امیدورایم که تمام مردم دنیا، علی الخصوص مردم کشورمان، بتوانند به راحتی لبنیات را تهیه و در رژیم غذاییشان جای دهند. به طوری که هم خود و عزیزانشان، و هم جامعه، از آثار مثبت آن بهره‌مند شوند.
